Pełcznica

Wieś owalnica, po raz pierwszy wzmiankowana w roku 1149 jako Pulsnica. W tym samym roku wieś została nadana przez grafa Sulisława, w imieniu księcia Bolesława IV Kędzierzawego, opactwu Benedyktynów Św. Wincentego na wrocławskim Ołbinie.
Do roku 1810 wieś podlegała klasztorowi premonstratensów we Wrocławiu. W 1810 r. w wyniku sekularyzacji majątku kościelnego Pełcznica została przejęta przez państwo, a następnie przekazana w dziedziczny zarząd rodziny Blücherów – Fürst Blücher’sche Erben, jako część nagrody dla feldmarszałka Blüchera. W roku 1880 majątek został sprzedany i należał do dr. Gustawa Jungfera, a w latach 20. XX wieku największym właścicielem ziemskim był Robert Schnader, część ziemi należała do wolnych gospodarstw rolnych, a część do parafii Pełcznica.
Pod koniec XVIII wieku funkcjonowały we wsi dwa młyny – Młyn Dolny i Młyn Wincenta, gorzelnia i zakłady rzemieślnicze, a także szkoła katolicka.
Kościół p.w. Św. Mikołaja w źródłach odnaleźć można już w 1298 r., natomiast obecna świątynia, wybudowana została w XV w. w stylu gotyckim, powstało wtedy prezbiterium z zakrystią, a następnie przebudowana w latach 1748-80 w stylu barokowym, kiedy powstała nawa z wieżą.
W elewację wbudowane są zewnętrzne płyty nagrobne z XIX wieku. W kamienny mur okalający kościół wmurowano kapliczkę pokutną, tuż obok umieszczony został krzyż pokutny.
Charakterystycznym elementem wsi są również kapliczki przydrożne, umieszczone w pobliżu domostw., tzw. kapliczki domkowe, będące miniaturą świątyni (kapliczki przy domach nr 18a, 20, 35, 45, 63). Ciekawą formę ma rzeźba figuralna przy domu nr 63 – umieszczono tam krzyż z figurami Chrystusa ukrzyżowanego i trzech płaczących postaci: Marii, Jana i Magdaleny. Fundatorem rzeźby był Joseph Carl Urban, który umieścił ją tam w podzięce Bogu za możliwość zbudowania gospodarstwa.
Obecnie we wsi znajduje się jedna kapliczka niszowa i jest to umieszczona na wysokości pierwszego piętra dawnej plebanii figura św. Jana Nepomucena. W katalogu zabytków z lat 1936-37 wyróżniono trzy inne kapliczki niszowe, w których umieszczone były figury Matki Boskiej tzw. Hausmadonnen (według przedwojennej numeracji – domy nr 7, 22, 107). Figury te zaginęły. Od strony Kątów Wrocławskich, na początku wsi znajduje się budynek dawnego klasztoru św. Józefa z 1867 r. (obecnie dom nr 5), do lat 80. XX wieku był własnością klasztoru sióstr elżbietanek.
Dawna plebania (obecnie dom nr 26) to jeden z najstarszych, zachowanych w gminie domów, który powstał w 1705 r., dzięki staraniom opata klasztoru św. Wincenta – Karola Kellera. Nad wejściem znajduje się naczółek pierwotnego portalu – znajduje się tam kartusz herbowy opata Kellera. W próg wmurowany był fragment granitowego krzyża pokutnego z rytem miecza. Obecnie przeniesiony pod mur kościoła. Dom z zagrodą nr 10, który powstał w 1910 r. to prawdopodobnie dawny pałac i folwark.
Charakterystycznym elementem krajobrazu wsi były młyny. Przy drodze do Kozłowa w pobliżu Strzegomki stoją nadal zabudowania młyna wodno-elektrycznego, który przed wojną nazywany był Hinter-Mühle, Polsnitzer Mühle lub Schulzen Mühle. W źródłach wspominany pod koniec XVIII wieku. Przed 1945 r. był już nieczynny. Wodno-elektryczny młyn Vinzenmühle z końca XIX w. znajduje się przy drodze do Wszemiłowic. Obok niego istnieje dom mieszkalny oraz murowany jaz. Młyn nadal działa, a zamontowana w nim turbina wytwarza prąd.
Po zakończeniu II wojny światowej, w wyniku zmiany granic i przesiedleń z Kresów Wschodnich, w lipcu 1945 r. do Pełcznicy trafiali mieszkańcy Helenkowa (z województwa tarnopolskiego, obecnie Ukraina). Kresowiacy przebyli długą i trudną drogę. Podróż na Zachód odbywała się bowiem w pociągach towarowych i trwała aż dwa tygodnie (począwszy od 24 czerwca 1945). Przesiedleńcy przez pierwszy rok mieszkali w domach z rodzinami niemieckimi. Pełcznica w tamtych czasach przypominała małe miasteczko. Niedaleko kościoła znajdowała się plebania. Funkcjonował tu klasztor, przy którym działało przedszkole. Znajdowały się tu także lokale usługowe takie jak fryzjer, kowal i ogrodnik. Działała piekarnia i młyn, a w gospodzie w centrum wsi spędzano swój wolny czas. W latach 80. i 90. XX w. Pełcznicę często odwiedzali Niemcy, którzy tu kiedyś mieszkali.